1. Coğrafi Konum
Karadeniz sahil şeridinin orta bölümünde Yeşilırmak ve Kızılırmak nehirlerinin Karadeniz’e döküldükleri deltalar arasında yer alan Samsun ili 9,083 Km²’lik bir yüz ölçüme sahiptir. Coğrafi konum olarak 40° 50’ - 41° 51’ kuzey enlemleri , 37° 08’ ve 34° 25’ doğu boylamları arasındadır. Kuzeyinde Karadeniz’in yer aldığı ilimizin komşuları; doğusunda Ordu , batısında Sinop, güneyinde Tokat ve Amasya ,Güney batısında ise Çorum illeridir. Samsun İli yeryüzü şekilleri bakımından üç ayrı özellik gösterir. Birincisi güneyindeki dağlık kesim, ikincisi; dağlık kesimle kıyı şeridi arasında kalan yaylalar, üçüncüsü; yaylalarla Karadeniz arasındaki kıyı ovalarıdır. Kızılırmak ve Yeşilırmak akarsularının delta alanlarında oluşmuş kıyılarında, yurdumuzun tarımsal potansiyeli en yüksek ovalarından Bafra ve Çarşamba ovaları yer almaktadır.
2. Jeolojik Yapı
Samsun’da genç delta ovalarında alüvyonlar bulunmakla birlikte, dik yamaçlarla ayrılmış taraçalarda eski alüvyonlar görülmektedir. Güneydeki dağlık kesime geçiş alanı neojen yaşlı, killi-kireçli tortularla kaplıdır. Kıyı dağları Kretase lavlarından oluşmuştur. Aynı dağların iç kesimlerinde killi, çakıllı tortular bulunur. İç kesimlerde Neojen tortular ve yer yer alüvyonlarla kaplı ovaların güneyinde de birinci ve ikinci zaman yaşlı ve kıvrımlı kayaçlar Kretase ve Eosen Flişlerine rastlanır. Geniş alanlarda ise volkanik oluşumlar görülmektedir. Samsun’da Eosen, Kretase ve Neojen dönemli oluşumlara sıkça rastlanmaktadır.
3. Yaylalar
Bölgedeki yaylalar genellikle ikinci ve üçüncü zamanda meydana gelmiştir. Karadeniz bölgesinde dağ yamaçları çok aşınmıştır. Ayrıca bölgedeki akarsular toprağı yeteri derecede parçalayarak arazide yer yer yaylalar meydana getirmiştir. Samsun’da bulunan Akdağ ve Nebiyan Dağları eteklerinde birçok yayla bulunur. Bu yaylalardan Akdağ Yaylası özellikle yaz aylarında yerli ve yabancı turistlerin hizmetindedir. Şehrin diğer önemli yaylaları ise Ladik, Havza, Alaçam, Vezirköprü ve Kunduz yaylalarıdır. Kunduz yaylalarının orman dokusu ile iç içe oluşları ve ormanların Altınkaya Baraj Gölü’yle birleşmesi bölgeye bambaşka bir güzellik kazandırmaktadır.
Ladik Yaylası: 1.500 metre rakımlı yaylanın ilçeye uzaklığı 7 km'dir. Yolu stablize olup, her türlü araç gidebilir. Akdağ kayak merkezinin kurulduğu yaylada özellikle kayasız zemininin sağladığı avantaj riskiz ve rahat bir kayak yapmak isteyenler için bire birdir. Bölgede çeşitli etkinlikler (uçurtma şenliği, yamaç paraşütü, yayla şenlikleri) düzenlenmektedir. Merkeze giden yol üzerinde trekking yapabileceğiniz parkurlar mevcuttur.
Kunduz Yaylası: Vezirköprü ilçesine 52 km. uzaklıkta bulunan Kunduz yaylası orman dokusunun Altınkaya Baraj Gölüyle birleşmesi bölgeye bambaşka bir güzellik kazandırmaktadır. Burası yayla turizminin yanı sıra doğa yürüyüşleri, su sporları, balık avcılığı, motor gezileri ve kamp yapmak için son derece elverişli alanlara sahiptir. Bölgedeki Orman İşletme Tesisi ise yaz kış gelenlerin dinlenme ve konaklama ihtiyacını karşılamaktadır.
Aktaş Yaylası: 950 metre rakımlı yaylanın Ladik ilçesine uzaklığı 9 km'dir. Yolu asfalt olup, her türlü araç gidebilir. Yayla evleri mevcut olup suyu da vardır. Ayrıca yayladan Ladik Gölü'nün tamamıyla görünmesi, çam ağaçları ile kaplı oluşu ve her tarafın kır çiçekleri ile süslenmiş olması özellikle insana huzur veren temiz yayla havası nedeniyle ilçe ve yöre halkını kendisine çekmekte ve mesire yeri olarak kullanılmakta olup, potansiyel turizm açısından da gelecek vaadetmektedir.
Küpecik Yaylası: 1.600 metre rakımlı yaylanın Ladik ilçesine uzaklığı 23 km'dir. Yolun 9 km'lik kısmı asfalt kalan kısmı stablize ve düzgün ham yol olup, her türlü araçla ulaşım imkânı vardır. Yayla evleri ve bol miktarda suyu mevcuttur. Bu yaylanın suyunun böbrek taşlarını erittiği halk tarafından söylenmekte olup, halk tarafından bu tür hastalıkların tedavisi amacıyla kullanılmaktadır.
Büyükkızoğlu Yaylası: 1.600 metre rakımlı yaylanın Ladik ilçesine uzaklığı 10 km'dir. Yolu ham yol olup arazi araçları gidebilir. Yayla evleri ve suyu vardır.
Çakırgümüş Yaylası: 1.500 metre rakımlı yaylanın Ladik ilçesine uzaklığı 12 km'dir. Yolu ham yol olup, her türlü araçla ulaşım mümkündür.
Gürcü Yaylası: 1500 metre rakımlı yaylanın Ladik ilçesine uzaklığı 5 km'dir. Yolu stablize olup her türlü araç gidebilir. Gürcü Yaylası’ndaki gölün donmasıyla doğal buz pisti oluşmaktadır.
4. Dağlar
Samsun İli topraklarının Karadeniz kıyıları düzlüklerle, güneye uzanan iç kesimleri ise, yükseklikleri fazla olmayan dağ sıraları ile kaplıdır. Bölge, Karadeniz kıyıları ile bu kıyılara içeriden paralel olarak uzanan yüksek dağlar arasındadır. Bu dağlar Ünye-Çarşamba kesiminde doğu-batı, Samsun-Bafra kesiminde doğu-güney, batı-kuzeybatı yönünü takip eder. Doğudan batıya doğru uzanan ve birbirinin devamı olarak görünen başlıca iki sıra dağ vardır. Bunlardan doğudakine Canik Dağları, batıdakine ise, Çangal Dağları denir.
Canik Dağları: Büyük bölümleri Ordu İlinde bulunan Canik Dağlarının batı uçları Samsun topraklarında bulunur. Yükseklikleri az olan bu dağ sıraları Karadeniz ile iç kesimler arasındaki ulaşıma engel olmazlar. Yüksekliği ortalama 1500 metredir.
Çangal Dağları: Samsun İli sınırlarının batı ucundan içeri giren Çangal Dağlarının büyük bir kısmı Sinop İli sınırları içerisindedir. Çangal dağlarının ortalama yüksekliği 1500 metredir.
Sıralı Dağlar: Samsun İlinin önemli yüksekliklerinden birisi olan Sıralı Dağlar Kavak İlçesinin doğusunda yer alır ve yüksekliği 1300 metredir.
Kocadağ: Samsun İlinin kuzey kesiminde Kavak ilçesi yakınlarında bulunan Kocadağ 1310 metre yüksekliktedir.
Akdağ: Samsun İlinin en yüksek dağı olan Akdağ ın yüksekliği 2062 metredir. Ladik İlçesi ve Amasya arasında bulunan Akdağ zengin orman yapısına sahiptir.
Kunduz Dağları: Samsun İli Vezirköprü İlçesi toprakları üzerinde bulunan Kunduz Dağlarının yüksekliği 1783 metredir. Ünlü kunduz ormanları ile birlikte anılan dağ orman ürünlerinin çokluğu ile ülke çapında bir şöhrete sahiptir.
Hacılar Dağı: Ankara -Samsun karayolu üzerinde,Kavak ilçesinden sonra yer alan Hacılar dağının yüksekliği 1150 metredir. Bundan sonra Mahmur Dağlarını görmekteyiz.
Nebyan Dağları: Samsun’un kuzey batısında bulunan Koca Dağın batısında bulunan Nebyan Dağlarının yüksekliği 1224 metredir. Bu dağlardan başka, güney doğuda; Akpınar 900 metre ve Böğürtlen Tepe 950 metre, doğuda Büyük Dağ ve Topuzlu 950 metre, güney doğuda Saltuk Tepesi 1150 metre, Kavakta Kocaçaltepe 913 metre, Mert Irmağı sağ yönünde Çadırtepe 110 metre, Kürtün Irmağının sağında limana doğru uzanan Toraman Tepe 125 metre, yüksekliklerinde tepeler de mevcuttur.
5. Akarsular
Yeşilırmak: Sivas’ın Koyulhisar İlçesinin güneyindeki Kösedağ’ın yamaçlarından doğarak Sivas, Tokat ve Amasya İllerinden geçtikten sonra kuzeydoğu yönünde akar ve Samsun-Tokat sınırını oluşturur. Bu bölgede Karakuş Çayı'nı da alarak Canik Dağları’nı ve Ayvacık İlçesini geçen Yeşilırmak Çarşamba İlçesini ortadan ikiye bölerek, Civa Burnu’ndan Karadeniz’e dökülür. Yeşilırmak'ın önemli kolları Tozanlı Irmağı, Tokat Çayı, Kelkit Çayı ve Çekerek Suyu'dur. Uzunluğu 468 km olan Yeşilırmak’ın akış hızı saatte 5 km, en kurak mevsimde su yüksekliği 9 metre doğu sahilinde ise 5.5 metredir.
Kızılırmak: 1182 km. uzunluğu ile Türkiye'nin kendi sınırları içinde denize ulaşan en uzun nehri olan Kızılırmak, Sivas’ın İmranlı İlçesinin doğusundaki Kızıldağ’dan doğmaktadır. Kızılırmak Orta Anadolu Bölgesi'nde geniş bir yay çizdikten sonra Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Ankara ve Çankırı ve İllerini suladıktan sonra Çorum’un Osmancık İlçesinden Karadeniz bölgesine girer. Bafra’nın batısında kollara ayrılan ırmak Bafra İlçesinin içinden geçerek Bafra Burnu’ndan Karadeniz’e dökülür. Burada 560 km2’lik yüzölçümü ile Türkiye’nin en büyük delta ovalarından olan Bafra ovasını oluşturur. Kızılırmak'ın başlıca kolları Delice Suyu, Devrez Çayı ve Gökırmak'tır. Bafra yakınlarında yapılan ölçümlere göre en kurak zamanda genişliği 46 metre derinliği 1.30 metredir. Saniyede 21 metreküp su akıtır. Akış hızı ise saatte 4 ila 6 km arasındadır.
Terme Çayı: Terme Çayı Kara ormandan doğar. Simenit etrafındaki sazlıkları besleyen Terme Çayı İlçeyi ikiye bölerek Karadeniz’e dökülür. Genişliği 30 metre derinliği yaklaşık 1 metre olan Terme Çayı çeltik tarlalarına hayat verir.
Diğer Akarsular: Mert Irmağı, Kürtün Çayı, Miliç ırmağı,Ters akan Çayı, Karaboğaz Deresi, Akçay, Uluçay, Esenli, İncesu, Hızırilyas, Ballıca deresi, Abdal deresi ve Güdedi gibi irili ufaklı akarsular vardır..
6. Ovalar
Çarşamba Ovası: Erbaa ilçesinde geçen Yeşilırmak nehri Çarşamba İlçesine ulaştıktan sonra Civa Burnu’ndan Karadeniz’e dökülürken çok kıymetli alüvyonlu Çarşamba Ova’sını meydana getirir. Kirazlık’tan başlayan Çarşamba Ovasının yüz ölçümü 89.500 hektardır. DSİ tarafından yaptırılan su kanalları sayesinde arazinin % 70 i tarıma elverişli hale getirilmiştir. Geri kalan % 30’ luk kısım ise ormanlık, sazlık ve bataklıktır. Sulama alanı 82.707 ha olup 19.031 ha ‘ının inşaatı devam etmektedir.
Bafra Ovası: Bafra İlçesine gelen Kızılırmak, Bafra’da çeşitli kollara ayrılır. Bafra burnundan denize dökülen Kızılırmak, ardında geniş ve alüvyonlu topraklar bırakır. 47727 hektarlık ova nın 6150 ha lık alan halihazırda sulanmaktadır. Türkiye’nin en verimli ovalarından biridir. DSİ tarafından yaptırılan sulama kanalları ile sulanan ovanın kuzey kısımları çorak arazidir. Bu yerlerde hayvancılık yapılmaktadır.
7. Göller
Bölgedeki göller zaman zaman değişen akarsu yataklarından meydana gelmiştir. Yörenin gölleri Bafra,Çarşamba ve Ladik İlçelerinde toplanmıştır.
Liman Gölü: Bafra ya 20 km uzaklıktadır. 3 km büyüklüğündeki göl bazı kollarla denize açılmıştır. Bu kolların uzunluğu bazı yerlerde 2000 metreyi bulur. Gölde kefal ve sazan balığı avcılığı yapılmaktadır. Liman gölünün güneyinde Balık gölü kuzeyinde ise Karaboğaz Gölü vardır.
Ladik Gölü: Tersakan ırmağının kaynağını teşkil eden Ladik Gölü Ladik’e 10 km uzaklıktadır. Gölde alabalık ve turna balığı bulunmaktadır. Balıkçılık yanında üzerinde yüzen adacıkları (Torf madeni) ve geniş bir sazlık alana sahip olan Ladik Gölü son derece ilgi çekici bir doğal sit alanıdır. Tabiî güzelliği, etrafının ağaçlarla çevrili olması, insanı dinlendiren temiz havası ile ilçenin önemli bir mesire yeri olmuştur. Gölden toplanan sazlar hasır yapımında kullanılır. Gölün uzunluğu 5 km genişliği 2 km ve yüz ölçümü 10 km2 karedir.
Simenit Gölü: Bu Göl Terme Çayı yatağının değişmesi ile meydana gelmiştir. Terme hudutları içerisinde bulunan gölde balıkçılık yapılmaktadır. Terme'ye 20 km uzaklıkta bulunan göl, kanalla birbirine bağlanmış iki göl görünümümdedir. Kışın yağmur suları ile beslenen göl,fırtınalı zamanlarda zaman zaman deniz suyunu göle karışması ile dolar.
Diğer Göller: Bunlar, Bafra’da Kızılırmak tarafından meydana getirilmiş Karagöz, Dutdibi, Çernek, Uzun göl ve Tombul Gölü’dür. Yeşilırmak ise Çarşamba’da Akçagöl, Akarcık, Dumanlı ve Kör ırmak adıyla bilinen gölleri oluşturmuştur.
8. Barajlar
• Altınkaya Barajı ve HES
• Hasan Uğurlu Barajı ve HES
• Suat Uğurlu Barajı ve HES
• Derbent Barajı ve HES
• Çakmak Barajı
• Vezirköprü Barajı
• Ondokuzmayıs Barajı
Hasan Uğurlu Barajı ve Hidro Elektrik Santrali (HES) Baraj, Yeşilırmak’ın Ayvacık İlçesinden geçtiği alanda , elektrik enerjisi üretimi amacı ile 1971-1981 yılları arasında inşa edilmiştir. Baraja Trafik kazasında ölen merhum Samsun DSİ 7.Bölge Müdürü Hasan Uğurlu‘nun adı verilmiştir. Türkiye’nin en büyük barajlarından biri olan baraj, tamamen Türk firma ve mühendisleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Yalnızca makine ve elektrikle ilgili ekipmanlar yurtdışından getirilmiştir. Barajın 2.Ünitesi 1979 yılında, 3.Ünitesi ise 1982 yılında , 4.Ünitesi de 1983 yılında işletmeye açılmıştır.
Suat Uğurlu Barajı ve Hidro Elektrik Santrali Hasan Uğurlu barajının 18 km aşağısında Yeşilırmak’ın Çarşamba ovasına açıldığı yerde bulunan barajın yapımına da 1975 yılında başlanılmıştır. Balahur barajı adı ile başlanan baraja daha sonra trafik kazasında Hasan Uğurlu ile hayatını kaybeden eşi Suat Uğurlu’nun adı verilmiştir. Projenin amacı enerji üretimi ve Çarşamba ovasının sulanmasıdır. Barajın 1.ve 2. Ünitesi 1979 yılı sonunda, 3. ve 4. Ünitesi de 1983 Martında işletmeye açılmıştır.
Altınkaya Barajı ve Hidro Elektrik Santralı Altınkaya barajı ve HES Bafra ilçe merkezinin 35 km güney batısında Kızılırmak üzerinde yer almaktadır. Baraj elektrik enerjisi üretimi için ve taşkın önleme maksadıyla yapılmıştır. Barajın ilk iki ünitesi 1987, diğer ikisi 1988 senesinde devreye girmiştir.
Derbent Barajı Derbent Barajı Altınkaya’nın 30 km mansabında olup yüzer baraj sınıfına girer. Derbent barajı Bafra’ya 7 km uzaklıktadır. Baraj enerji üretimi ve yapılan kanallarla Bafra ovası sulama amaçlıdır.
Çakmak Barajı Çakmak Barajı içme-kullanma-sanayi suyu temini için inşa edilmiş bir barajdır. Barajdan verilen toplam su miktarı 4000 litre/saniye olup içme suyu için 3540 l/s su verilmekte, Samsun gübre fabrikasında 300 l/s ve Karadeniz bakır fabrikasında ise 460 l/s su kullanılmaktadır.
Vezirköprü Barajı: İstavloz Çayı üzerinde, sulama amacıyla inşa edilmiş bir barajdır.
Ondokuzmayıs Barajı: Engiz Çayı üzerinde, sulama ve içme suyu amacıyla inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan baraj 1.665 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken, yıllık 38 hm³'lük de içme suyu sağlamaktadır.
9. İklim
Samsun genellikle ılıman bir iklime sahiptir. Ancak sahil şeridi ve iç kesimlerinde iklim iki ayrı özellik gösterir. Sahil şeridinde (Merkez ilçe,Terme, Çarşamba, Bafra, Alaçam,19 Mayıs, Tekkeköy ve Yakakent ) Karadeniz ikliminin etkileri görülür. Bunun için sahil şeridinde yazlar sıcak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. İç kesimler (Vezirköprü, Havza, Ladik, Kavak, Asarcık ve Salıpazarı) yüksekliği 2.000 metreyi bulan Akdağ ve 1.500 metreyi bulan Canik dağlarının etkisi altında kalır. Buradaki dağların etkisinden dolayı kışlar soğuk, yağmur ve kar yağışlı, yazlar ise serin geçer. Sıcaklık ve yağış yönünden Samsun hiç bir bölgeye benzemez. Samsun’da aynı gün içerisinde havanın bir kaç kez değiştiği görülür. Bazı yıllar kış ortalarında yazdan günler yaşanır. Sahil şeridinde kar ile kaplı günlerin sayısı 2-3 günü geçmez. İç kesimlerde ise kar yağışından bazen ulaşım aksar. Yıllık ortalama sıcaklık 15 °C’dir. Yıllık ortalamalara göre en sıcak geçen aylar; Temmuz (23,1 °C) ve Ağustos (23,2 °C), en soğuk geçen aylar ise Ocak (6,9 °C) ve Şubat (6,6 °C) aylarıdır. En yüksek sıcaklık ortalaması, yıllık 18,1°C, en düşük sıcaklık ortalaması ise 11 °C’dir. İlin sahil kesiminde ölçülen sıcaklıklar ile sahilden 10-15 km iç kısımlarda ölçülen sıcaklıklar arasında 10 °C’ye varan farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle kış aylarında deniz kıyısından uzaklaştıkça iç kısımlara doğru gidildiğinde sıcaklık değerleri büyük değişim göstermektedir. Güneş, Temmuz ve Ağustos aylarında çok etkilidir. Karla örtülü gün sayısının olduğu aylar; Aralık (2 gün), Ocak (3 gün), Şubat (4 gün), Mart (2 gün) ve Nisan (1 gün) olup, 1993 yılı Kasım ayında 1 gün ve 1995 yılı Nisan ayında 1 gün kar örtüsü tespit edilmiştir. En yüksek kar örtülü gün sayısı Şubat ayında 4 gün olarak belirlenmiştir. Donlu gün sayısı yıllık ortalama 8’dir. Yıllık ortalama yağış ülke ortalamasının üzerindedir (676,5 mm). Buna karşılık ildeki yağış oranı, Batı Karadeniz Bölgesi illerindekinden farklıdır. İlde yağış en çok Ekim (86,5 mm) ve Kasım (81,2 mm) aylarında olmaktadır. İlin doğusundaki yağış miktarı batısına göre daha fazladır. Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 156 gün civarındadır. Samsun, kuzey rüzgarlarına devamlı olarak açıktır. En şiddetli esen rüzgarın yönü güney-güneybatı olup, bu rüzgarın adı Aralık ayında esen Kıble rüzgarıdır. |
